Başta demiştik: Bütün mevcudat, lisan-ı hâl ile bismillâh der. Öyle mi?

   Evet, nasıl ki görsen bir tek adam geldi, bütün şehir ahalisini cebren bir yere sevketti ve cebren işlerde çalıştırdı. Yakînen bilirsin; o adam kendi namıyla, kendi kuvvetiyle hareket etmiyor. Belki, o bir askerdir. Devlet namına hareket eder. Bir padişah kuvvetine istinad eder. Öyle de, her şey Cenab-ı Hakkın namına hareket eder ki, zerrecikler gibi tohumlar, çekirdekler başlarında koca ağaçları taşıyor, dağ gibi yükleri kaldırıyorlar. Demek her bir ağaç, bismillâh der; hazine-i rahmet meyvelerinden ellerini dolduruyor, bizlere tablacılık ediyor. Her bir bostan, bismillâh der; matbaha-i kudretten bir kazan olur ki, çeşit çeşit pek çok muhtelif leziz taamlar içinde beraber pişiriliyor. Her bir inek, deve, koyun, keçi gibi mübarek hayvanlar bismillâh der; rahmet feyzinden bir süt çeşmesi olur. Bizlere, Rezzak namına en lâtif, en nazif, âb-ı hayat gibi bir gıdayı takdim ediyorlar. Her bir nebat ve ağaç ve otların ipek gibi yumuşak kök ve damarları, bismillâh der; sert olan taş ve toprağı deler geçer. Allah namına, Rahman namına der; her şey ona musahhar olur. Evet, havada dalların intişarı ve meyve vermesi gibi; o sert taş ve topraktaki köklerin kemal-i suhuletle intişar etmesi ve yer altında yemiş vermesi, hem şiddet-i hararete karşı aylarca nazik, yeşil yaprakların yaş kalması, tabiiyyunun ağzına şiddetle tokat vuruyor, kör olası gözüne parmağını sokuyor ve diyor ki: En güvendiğin salâbet ve hararet dahi, emir tahtında hareket ediyorlar ki; o ipek gibi yumuşak damarlar, birer Asâ-yı Musa (a.s.) gibi   فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ   emrine imtisal ederek taşları şakk eder. Ve o sigara kâğıdı gibi ince nazenin yapraklar, birer aza-yı İbrahim (a.s.) gibi ateş saçan hararete karşı   يَا نَارُ كُونٖى بَرْدًا وَ سَلَامًا   ayetini okuyorlar.

   Madem her şey manen bismillâh der. Allah namına, Allah’ın nimetlerini getirip bizlere veriyorlar. Biz dahi bismillâh demeliyiz. Allah namına vermeliyiz,