bir lâtife-i insaniye tabir ederek seyr-i sülukta her mertebede bir lâtifenin terakkiyatı ve ahvalinden icmalen bahsetmiştir. Ben kendimce görüyorum ki, insanın mahiyet-i câmiasında ve istidad-ı hayatiyesinde çok letaif var, onlardan on tanesi iştihar etmiş. Hattâ hükema ve ulema-yı zâhirî dahi, o letaif-i aşerenin pencereleri veyahud numuneleri olan havass-ı hamse-i zâhirî, havass-ı hamse-i bâtına diye o letaif-i aşereyi başka bir surette hikmetlerine esas tutmuşlar. Hattâ avam ve havas beyninde taarruf etmiş olan insanın letaif-i aşeresi, ehl-i tarikın letaif-i aşeresiyle münasebettardır. Meselâ: Vicdan, âsab, his, akıl, heva, kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye gibi letaifi, kalb, ruh ve sırra ilâve edilse letaif-i aşereyi başka bir surette gösterir. Daha bu letaiften başka saika, şaika ve hiss-i kable’l-vuku gibi çok letaif var. Bu meseleye dair hakikat yazılsa çok uzun olur, vaktim de kısa olduğundan kısa kesmeye mecbur oldum.
Senin ikinci sualin olan, mana-yı ismî ile mana-yı harfînin bahsi ise, ilm-i nahvin umum kitabları başlarında o mesele izah edildiği gibi, ilm-i hakikatın Sözler ve Mektubat’lar namındaki risalelerinde temsilâtla kâfi beyanat vardır. Senin gibi zeki ve müdakkik bir zata karşı fazla izahat fazla oluyor. Sen ayineye baksan, eğer ayineye şişe için bakarsan şişeyi kasden görürsün, içinde Refet’e tebeî, dolayısıyla nazar ilişir. Eğer maksad, mübarek simanıza bakmak için ayineye baktın, sevimli Refet’i kasden görürsün. فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَحْسَنُ الْخَالِقِينَ dersin. Ayine şişesi tebeî, dolayısıyla nazarın ilişir. İşte birinci surette ayine şişesi mana-yı ismîdir. Refet mana-yı harfî oluyor. İkinci surette ayine şişesi mana-yı harfîdir, yani kendi için ona bakılmıyor, başka mana için bakılır ki akisdir. Akis, mana-yı ismîdir. Yani دَلَّ عَلٰى مَعْنًى فِى نَفْسِه olan tarif-i isme bir cihette dahildir. Ve ayine ise دَلَّ عَلٰى مَعْنًى فِى غَيْرِه olan harfin tarifine mâsadak olur. Kâinat, nazar-ı Kur’anî ile bütün mevcudatı huruftur, mana-yı harfiyle başkasının manasını ifade ediyorlar. Yani; esmasını, sıfatını bildiriyorlar. Ruhsuz felsefe ekseriya
