İşte, şu imdad-ı vahidiyet ve yüsr-ü vahdet ve tecelli-i ehadiyet sırrıyladır ki, bütün mevcudat bir tek Sâni’a verildiği vakit, o bütün mevcudat bir tek mevcut gibi kolay ve suhuletli olur. Ve her bir mevcut, hüsn-ü sanatça, bütün mevcudat kadar kıymetli olabilir. Nasıl ki mevcudatın hadsiz mebzuliyet içinde, her bir fertte hadsiz dekaik-i sanatın bulunması bu hakikati gösteriyor. Eğer o mevcudat doğrudan doğruya bir tek Sâni’a verilmezse, o zaman her bir mevcut bütün mevcudat kadar müşkilâtlı olur ve bütün mevcudat bir tek mevcut kıymetine sukut eder, iner. Şu halde ya hiçbir şey vücuda gelmeyecek veya gelse de kıymetsiz, hiçe inecektir. İşte şu sırdandır ki, ehl-i felsefenin en ziyade ileri gidenleri olan sofestaîler, tarik-i haktan yüzlerini çevirdiklerinden, küfür ve dalâlet tarikine bakmışlar; görmüşler ki, şirk yolu, tarik-i haktan ve tevhid yolundan yüz bin defa daha müşkilâtlıdır, nihayet derecede gayr-ı makuldür. Onun için, bilmecburiye, her şeyin vücudunu inkâr ederek akıldan istifa etmişler.

   Dördüncüsü: Şu kâinatta, şu görünen ef’al ile tasarruf eden Zat-ı Kadîrin kudretine nisbeten Cennetin icadı bir bahar kadar kolay ve bir baharın icadı bir çiçek kadar kolaydır. Ve bir çiçeğin mehasin-i sanatı ve letâif-i hilkati, bir bahar kadar letâfetli ve kıymetli olabilir. Şu hakikatin sırrı üç şeydir:

   Birincisi: Sânideki vücub ile tecerrüd.

   İkincisi: Mahiyetinin mübayenetiyle adem-i takayyüd.

   Üçüncüsü: Adem-i tahayyüz ile adem-i tecezzidir.

   Birinci sır: Vücub ve tecerrüdün hadsiz kolaylığa ve nihayetsiz suhulete sebebiyet vermeleri, gayet derin bir sırdır. Onu bir temsil ile fehme takrib edeceğiz. Şöyle ki: