İşte şu ayetler, haşrin kabulüne zihni müheyya etti. Kalbi de hazır etti. Çünkü, nezâirini, dünyevi ef’al ile de gösterdi.

   Hem kâh oluyor ki, ef’al-i uhreviyesini öyle bir tarzda zikreder ki, dünyevi nezairlerini ihsas etsin; tâ istib’ad ve inkâra meydan kalmasın. Meselâ,   (اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ   (الى اخر  (ilâ ahir) ve   (اِذَا السَّمَٓاءُ انْفَطَرَتْ   (الى اخر  (ilâ ahir) ve   اِذَا السَّمَٓاءُ انْشَقَّتْ  İşte şu surelerde kıyamet ve haşirdeki inkılâbat-ı azimeyi ve tasarrufat-ı rububiyeti öyle bir tarzda zikreder ki, insan onların nazirelerini dünyada, meselâ güzde, baharda gördüğü için, kalbe dehşet verip akla sığmayan o inkılâbatı kolayca kabul eder. Şu üç surenin meal-i icmalîsine işaret dahi pek uzun olur. Onun için, bir tek kelimeyi numune olarak göstereceğiz.

   Meselâ,  وَ اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ  kelimesi ifade eder ki, haşirde herkesin bütün a’mâli bir sahife içinde yazılı olarak neşrediliyor. Şu mesele kendi kendine çok acaib olduğundan, akıl ona yol bulamaz. Fakat, surenin işaret ettiği gibi, haşr-i baharîde başka noktaların naziresi olduğu gibi, şu neşr-i suhuf naziresi pek zâhirdir. Çünkü her meyvedar ağacın, ya çiçekli bir otun da amelleri var, fiilleri var, vazifeleri var, esma-i ilâhiyeyi ne şekilde göstererek tesbihat etmiş ise ubudiyetleri var. İşte onun, bütün bu amelleri tarih-i hayatlarıyla beraber umum çekirdeklerinde, tohumcuklarında yazılıp başka bir baharda, başka bir zeminde çıkar. Gösterdiği şekil ve suret lisanıyla, gayet fasih bir surette, analarının ve asıllarının a’mâlini zikrettiği gibi; dal, budak, yaprak, çiçek ve meyveleriyle, sahife-i a’mâlini neşreder. İşte gözümüzün önünde bu hakîmane, hafîzane,