Hem en büyük bir küll kadar, hayat ile küçük bir cüz’ü büyülten ve bir ferdi dahi küllî gibi bir âlem hükmüne getiren ve rububiyet cihetinde kâinatı tecezzi ve iştiraki ve inkısamı kabul etmez bir küll ve bir küllî hükmünde gösteren fevkalâde harika bir sanat-ı ilâhiyedir.

   Hem kâinatın mahiyetleri içinde Zat-ı Hayy-ı Kayyumun vücub-u vücuduna ve vahdetine ve ehadiyetine şehadet eden bürhanların en parlağı, en kat’îsi ve en mükemmeli, hem masnuat-ı ilâhiye içinde en hafîsi ve en zâhiri, en kıymettarı ve en ucuzu, en nezihi ve en parlak ve en mânidar bir nakş-ı sanat-ı rabbaniyedir.

   Hem sair mevcudatı kendine hâdim ettiren, nazenin, nazdar, nazik bir cilve-i rahmet-i rahmaniyedir. Hem şuunat-ı ilâhiyenin gayet câmi bir ayinesidir.

   Hem Rahman, Rezzak, Rahîm, Kerîm, Hakîm gibi çok esma-i hüsnanın cilvelerini câmi ve rızık, hikmet, inayet, rahmet gibi çok hakikatleri kendine tabi eden ve görmek ve işitmek ve hissetmek gibi umum duyguların menşei, madeni bir acube-i hilkat-i rabbaniyedir.

   Hem hayat, bu kâinatın tezgâh-ı âzamında öyle bir istihale makinesidir ki, mütemadiyen, her tarafta tasfiye yapıyor, temizlendiriyor, terakki veriyor, nurlandırıyor. Ve zerrat kafilelerine, güya hayatın yuvası olan cesedi, o zerrelere vazife görmek, nurlanmak, talimat yapmak için bir misafirhane, bir mekteb, bir kışladır. Âdeta Zat-ı Hayy ve Muhyî, bu makine-i hayat vasıtasıyla, bu karanlıklı ve fani ve süflî olan âlem-i dünyayı lâtifleştiriyor, ışıklandırıyor, bir nev’i beka veriyor, baki bir âleme gitmeye hazırlattırıyor.