Hem meselâ bir mahir sanatkâr, plaksız bir fonoğraf yapsa, o fonoğraf istediği gibi konuşsa, işlese, sanatkârı ne kadar müftehir olur, mütellezziz olur, kendi kendine “Maşaallah” der. Madem icadsız ve sûrî bir küçük sanat, sanatkârının ruhunda bu derece bir iftihar, bir memnuniyet hissi uyandırırsa, elbette bu mevcudatın Sâni-i Hakîmi, kâinatın mecmuunu, hadsiz nağmelerin envaıyla sada veren ve ses verip tesbih eden ve zikredip konuşan bir musiki-i ilâhiye ve bir fabrika-i acibe yapmakla beraber; kâinatın her bir nev’ini, her bir âlemini ayrı bir sanatla ve ayrı sanat mucizeleriyle göstererek zîhayatların kafalarında bir fonoğraf, bir fotoğraf, birer telgraf gibi çok makineleri, hatta en küçük bir kafada dahi, yapmakla beraber; her bir insan kafasına, değil yalnız plaksız fonoğraf, birer ayinesiz fotoğraf, bir telsiz telgraf, belki bunlardan yirmi defa daha harika, her insanın kafasında öyle bir makineyi yapmaktan ve istediği tarzda işleyip neticeleri vermekten gelen iftihar-ı kudsî ve memnuniyet-i mukaddese gibi manaları ve rububiyetin bu nev’inden olan ulvî şuunatı, elbette ve herhalde bu faaliyet-i daimeyi istilzam eder.
Hem meselâ, bir hükümdar-ı âdil, ihkak-ı hak için mazlumların hakkını zalimlerden almakla ve fakirleri kavilerin şerrinden muhafaza etmekle ve herkese müstahak olduğu hakkı vermekle lezzet alması, iftihar etmesi, memnun olması, hükümdarlığın ve adaletin bir kaide-i esasiyesi olduğundan, elbette Hâkim-i Hakîm, Adl-i Âdil olan Zat-ı Hayy-ı Kayyumun bütün mahlûkatına, hususan zîhayatlara “hukuk-u hayat” tabir edilen şerait-i hayatiyeyi vermekle; ve hayatlarını muhafaza için onlara cihazat ihsan etmekle; ve zaifleri kavilerin şerrinden rahimane himaye etmekle; ve umum zîhayatlarda, bu dünyada ihkak-ı hak etmek nev’i tamamen ve haksızlara ceza vermek nev’i ise kısmen sırr-ı adaletin icrasından olmakla; ve bilhassa Mahkeme-i Kübra-yı Haşirde adalet-i ekberin tecellisinden hasıl olan ve tabirinde âciz olduğumuz şuunat-ı rabbaniye ve maanî-i kudsiyedir ki, kâinatta bu faaliyet-i daimeyi iktiza ediyor.
