Madem kemalât hakikatı vardır. Ve madem, kâinatı kemalât içinde icad eden Hâlikın kemalâtı muhakkaktır. Ve madem kâinatın en mühim meyvesi ve arzın halifesi ve Hâlikın en ehemmiyetli masnuu ve sevgilisi olan insanın kemalâtı haktır ve hakikatlıdır... Elbette bu gözümüz ile gördüğümüz kemalli ve hikmetli kâinatı, fenâ ve zevalde yuvarlanan ve neticesiz olarak, tesadüfün oyuncağı, tabiatın mel’abegâhı, zîhayatın zalimane mezbahası, zîşuurun dehşetli hüzüngâhı suretine çeviren ve âsarı ile kemalâtı görünen insanı, en biçare ve en perişan ve en aşağı bir hayvan derekesine indiren ve Hâlikın ayine-i kemalâtı olan bütün mevcudatın şehadetiyle nihayetsiz kemalât-ı kudsiyesi bulunan o Hâlikın kemalâtını setredip perde çekerek netice-i faaliyetini ve hallâkıyetini ibtal eden şirk, elbette olamaz ve hakikatsızdır. Şirkin bu kemalât-ı ilâhiyeye ve insaniye ve kevniyeye karşı zıddiyeti ve o kemalâtları bozduğu, İkinci Şua risalesinin üç meyve-i tevhide dair Birinci Makamında kuvvetli ve kat’i deliller ile isbat ve izah edildiğinden, ona havale edip burada kısa kesiyoruz.

   DÖRDÜNCÜ HAKİKAT: Hâkimiyettir.

   Evet, bu kâinata geniş bir dikkat ile bakan; kâinatı gayet haşmetli ve gayet faaliyetli bir memleket, belki idaresi gayet hikmetli ve hâkimiyeti gayet kuvvetli bir şehir hükmünde görür, her şeyi ve her nevi birer vazife ile musahharane meşgul bulur.  وَ لِلّٰهِ جُنُودُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ  ayetinin askerlik manasını ihsas eden temsiline göre: Zerrat ordusundan ve nebatat fırkalarından ve hayvanat taburlarından, tâ yıldızlar ordusuna kadar olan cünud-u rabbaniyeden, o küçücük memurlarda ve bu pek büyük askerlerde, hâkimane tekvinî emirlerin, âmirane hükümlerin, şahane kanunların cereyanları, bedahetle bir hâkimiyet-i mutlakanın ve bir âmiriyet-i külliyenin vücuduna delâlet ederler.