birden kaybederek, âdi bir başıbozuk gibi kuvvet-i şahsiyesine göre cüz’î, kıymetsiz, ehemmiyetsiz işleri görebilir. Ve eseri de o nisbette küçülür.

   Aynen öyle de: Tevhid yolunda her şey Kadîr-i Zülcelâle intisab ve istinad ettiğinden, bir karınca bir Firavun’u, bir sinek bir Nemrud’u, bir mikrop bir cebbarı mağlub ettikleri gibi, tırnak gibi bir çekirdek dağ gibi bir ağacı omuzunda taşıyarak o ağacın bütün âlât ve cihazatının menşei ve mahzeni bir tezgâh olmakla beraber, her bir zerre dahi, yüzbin sanatlarda ve tarzlarda bulunan cisimleri ve suretleri teşkil etmek hizmetinde bulunmak olan hadsiz vazifeleri o intisab ve istinad ile görebilir. Ve o küçücük memurların ve bu incecik askerlerin mazhar oldukları eserler gayet mükemmel ve sanatlı ve kıymettar olur. Çünkü, o eserleri yapan Zat, Kadîr-i Zülcelâldir; onların ellerine vermiş, onları perde yapmış. Eğer şirk yolunda esbaba havale edilse; karıncanın eseri, karınca gibi ehemmiyetsiz ve zerrenin sanatı, zerre kadar kıymeti kalmaz ve her şey manen sukut ettiği gibi maddeten dahi o derece sukut edecekti ki, koca dünyayı beş para ile kimse almazdı.

   Madem hakikat budur ve madem her şey nihayet derecede hem kıymettar, hem sanatlı, hem manidar, hem kuvvetli görünüyor; gözümüzle görüyoruz. Elbette tevhid yolundan başka yol yoktur ve olamaz. Eğer olsa, bütün mevcudatı değiştirmek ve dünyayı ademe boşaltıp yeniden ehemmiyetsiz müzahrafatla doldurmak lâzım gelecek, tâ ki, şirke yol açılabilsin. İşte, İmam-ı Ali'nin (r.a.) tabirince Siracü’n-Nur  ve Siracü’s-Sürc olan Resaili’n-Nur’da tevhide dair beyan ve izah edilen yüzler bürhanlardan bir tek bürhanın icmalini işittin; ötekileri kıyas edebilirsin.

TEVHİDİN ÜÇÜNCÜ MUKTAZİSİ

   Her şeyde, hususan zîhayat masnulardaki hilkat fevkalâde sanatkârane olmakla beraber, bir çekirdek bir meyvenin ve bir meyve bir ağacın ve bir ağaç bir nev’in ve bir nev bir kâinatın bir küçük numunesi, bir