اَلْاَنْهَارُ  : Suların çokluğu, bahçelere daha ziyade menfaat, revnak ve güzellik verir. Kezalik, küçük küçük arklardan tecemmu eden nehirler, daha güzel manzaraları teşkil eder. Bilhassa suları berrak, zülâl, tatlı, soğuk olursa, fevkalâde bir kıymet, bir lezzet veriyor. İşte,   اَلْاَنْهَارُ   kelimesi, cem’iyle, tarifiyle, maddesiyle bu çeşit sulara işaret eder.

كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا قَالُوا هٰذَا الَّذِى رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ  

  Bu büyük cümle, çok küçük küçük cümleleri tazammun etmiştir. Evet, bu cümle, mâkabliyle bağlı değildir, müste’nifedir; vazifesi mukadder bir suali cevaplandırmaktır. Mukadder sual ise, sekiz sualin memzuc ve macunudur. Şöyle ki:

  Vaktâ ki iman edenler ve amel-i salih işleyenler Cennet gibi yüksek bir meskenle tebşir edildiler; birdenbire sâmiin zihnine geldi:

 “Acaba o meskende rızık olacak bir şey var mıdır? Varsa o rızık nereden hasıl olur ve nereden gelir? O rızıklar o Cennetten hasıl olduğu takdirde, nesinden neş’et ediyor? Semeratından meydana gelirlerse, dünya semeratına benzerler mi? Benzediği takdirde, birbirine de benzerler mi? Birbirine müşabih olurlarsa, tatları bir midir, yoksa ayrı ayrı mıdır? Tatları muhtelif olduğu takdirde, koparıldıkları zaman yerleri boş mu kalır, yoksa derhal dolar mı? Tebeddül ettikleri takdirde devamlı mıdırlar? Devamlı iseler, onları yiyenler sevinirler mi? Sevindikleri zaman ne derler?”

  Arkadaş! Bu sualleri avucuna koy. Ben de, bu cümleleri açar, içlerine bakarım. Sen de dikkat et, bakalım mutabık olacak mıdır?

   كُلَّمَا   kelimesi, devam ve tahkike delâlet eder.

   رُزِقُوا   siga-i mazisiyle vukuunun tahakkukuna delâlet ettiği gibi, maddesiyle de dünyadaki rızıklarını ihtar eder. Ve bina-i meçhul sigasıyla zikri, o rızıkta meşakkatin bulunmamasına ve onların, ağalar ve beyler gibi, rızıkları ayaklarına geldiğine delâlet eder.