كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللّٰهِ وَكُنْتُمْ اَمْوَاتًا فَاَحْيَاكُمْ ثُمَّ

يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

   Yani: “Ne suretle Allah’ı inkâr ediyorsunuz? Halbuki, sizin hayatınız yoktu; O size hayatı verdi, sonra sizi öldürecektir. Sonra yine hayat verecektir; sonra Ona rücu edip gideceksiniz.”

  Ayetlerin nazmına ait üç vecih, bu ayette de caridir.

   Bu ayetin mâkabliyle irtibatı:

   Evet, Kur’an-ı Kerim, vaktâ ki insanları ibadete ve Allah’a iman etmeye davet etti ve imanın itikad edilecek esaslarıyla yapılacak hükümlerini icmalen, delillerine işareten zikretti; evvelce mücmelen işaret edilen delilleri tazammun eden nimetlerin tâdadıyla, bu ayette de zikretmeye avdet etti.

   Evet, bu ayetle en büyük nimet olan hayata işaret edilmiştir; ikinci ayetle beka nimetine işaret edilmiştir. Evet, semavat ve arzın tanzimatı, hayatın kemal ve saadetini temin eder. Üçüncü ayetle beşerin kâinat üzerine tafdil ve tekrimine işarettir; dördüncü ayetle beşere talim-i ilim nimetine işaret yapılmıştır. Bu nimetlerin suretine, yani nimet oldukları cihete bakılırsa, inayet-i ilâhiyeye delil oldukları gibi, ibadete de delildirler. Çünkü nimetleri verene şükür vaciptir; küfran-ı nimet aklen de haramdır. Eğer o nimetlerin hakikatlerine bakılırsa, mebde ve meadı isbat eden delillerdir.

 Ve keza, bu ayet, geçen kâfir ve münafıkların bahsine de nâzırdır. Onun için, taaccübü ifade etmekle inkârı tazammun eden   كَيْفَ   ile yapılan istifham, onların tehditlerine işarettir.

   Şimdi, bu cümlelerin aralarındaki irtibat ve münasebetlerden bahsedeceğiz:

   Evet, Kur’an-ı Kerim, evvelce gâibane yaptığı hikâyeden sonra, burada hitaba başladı. Bu da, belâgatça malum bir nükte içindir. Şöyle ki:

 İnsan, bir adamın fenalığından, ayıplarından bahsederken hiddeti, gazabı o kadar galebe eder ki, hayalen, hayalî bir ihzar ile hitap suretiyle