Bu şahitleri tezkiye eden istikra-i tamdır ki; her fen, mevzuu bulunduğu nevin nizamına bir şahid-i âdildir. Ve keza, yevm ve sene ve saire gibi her nev’ide, nev’î bir kıyamet-i mükerrere vardır. Ve keza, beşerdeki istidat, kıyamete bir remizdir. Ve keza, beşerin gayr-i mütenahî meyil ve emelleri, kıyameti ister.  Ve keza, Sâni-i Hakîmin rahmet hazinesinin mahall-i sarfı, ancak kıyamet ve haşirdir. Ve keza, sıdk ve emanetle maruf Resul-ü Ekrem aleyhissalâtü vesselâm sarahaten ilân ediyor. Ve keza, Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan,   وَمَا رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ  *  وَقَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًا   ayetleriyle ve bu ayetlerin emsaliyle, haşrin vukuunu katiyetle ispat ediyor. İşte tam ona baliğ olan şahitler; saadet-i ebediyenin anahtarı olup, o Cennetin kapılarını açarlar.

   Birinci Bürhan: Evet, kâinat saadet-i ebediyeyi intac etmese, akılları hayrette bırakan kâinatta görünen en bariz, en mükemmel şu nizam, aldatıcı zaif bir suretten ibaret kalır; ve bütün maneviyat ve alâkalar, rabıtalar ve nisbetler hep hebâ olur. Öyle ise, o nizamın nizam olması, ancak ve ancak saadet-i ebediyeyi intac etmekle olur. Yani, o nizamdaki maneviyat ve nükteler, ancak âlem-i ahirette sünbüllenecektir. Yoksa, bütün maneviyat söner, rabıtalar kesilir, nisbetler darmadağınık olur; nizam da berheva olur. Halbuki, o nizamda bulunan kuvvet, bütün kuvvetiyle o nizamın berheva edilmeyeceğini ilân ediyor.

   İkinci Bürhan: Her bir nev’ide, her bir fertte, hikmetlere, maslahatlara riayet eden ve inayet-i ezeliyenin timsali olan hikmet-i tamme, saadet-i ebediyenin gelmesini tebşir ediyor. Çünkü, aksi halde, bedahetle ikrar ve tasdik ettiğimiz şu hikmetleri ve faideleri inkâr etmemiz lazım gelir. Çünkü, o faidelerin, o hikmetlerin, o maslahatların her birisi, zıddına inkılâb ederler. Bu hâl ise, safsatadır.

   Üçüncü Bürhan: İkinci Bürhanı tefsir eder. Fennin de şehadet ettiği gibi; Sâni-i Hakîm her şeyde en kısa yolu, en yakın ciheti, en güzel ve en hafif sureti ihtiyar etmiştir. Bu ihtiyar, kâinatta abesiyetin bulunmadığına delâlet eder. Bu ise, ciddiyete delâlet eder. Ciddiyet ise, saadet-i ebediyenin