Birinci temsil: Meselâ, şahane bir bağ var ki, nihayetsiz meyvedar ve çiçekdar masnular içinde bulunuyorlar. Ona nezaret etmek için pekçok hademeler tayin edilmiş. Bir hizmetkârın vazifesi dahi, yalnız o bağa yayılacak ve içilecek suyun mecrasındaki deliğin kapağını açmaktadır ve şu hizmetkâr ise, tenbellik etti, deliğin kapağını açmadı. O bağın tekemmülüne halel geldi veyahut kurudu. O vakit, Hâlikın sanat-ı rabbaniyesinden ve Sultanın nezaret-i şahanesinden ve ziya ve hava ve toprağın hizmet-i bendegânesinden başka bütün hademelerin, o sersemden şekvaya hakları vardır. Zira, hizmetlerini akim bıraktı veya zarar verdi.

   İkinci temsil: Meselâ, cesim bir sefine-i sultaniyede, âdi bir adam, cüz’î vazifesini terk etmesiyle bütün gemideki vazifedarların netaic-i hidematına halel getirdiğinden ve bazı da mahvettiğinden, bütün o vazifedarlar namına, gemi sahibi ondan şedit şikâyet eder. Kusur sahibi ise, diyemez ki, “Ben bir âdi adamım, ehemmiyetsiz ihmalimden şu şiddete müstahak değildim.” Çünkü, tek bir adem, hadsiz ademleri intac eder. Fakat, vücud kendine göre semere verir. Çünkü, bir şeyin vücudu, bütün şerait ve esbabın vücuduna mütevakkıf olduğu halde,o şeyin ademi, intifası, tek bir şartın intifasıyla ve tek bir cüz’ün ademiyle, netice itibariyle, mün’adim olur. Bundandır ki, tahrip, tamirden pek çok defa eshel olduğu, bir düstur-u mütearife hükmüne geçmiştir. Madem küfür ve dalâlet, tuğyan ve masiyet esasları, inkârdır ve reddir, terktir ve adem-i kabuldür; suret-i zâhiriyede ne kadar müsbet ve vücudlu görünse de, hakikatte intifadır, ademdir. Öyle ise, cinayet-i sâriyedir. Sair mevcudatın netaic-i amellerine halel verdiği gibi, esma-i ilâhiyenin cilve-i cemallerine perde çeker.

   İşte, bu hadsiz şikâyete hakları olan mevcudat namına, o mevcudatın Sultanı, şu âsi beşerden azim şikâyet eder ve etmesi, ayn-ı hikmettir ve o âsi, şiddetli tehdidata elbette müstahaktır ve dehşetli vaidlere, bilâşüphe sezâdır.