mevcudat, zerrelerden güneşlere kadar, vazifelerle muvazzaftır ve evamir-i ilâhiyeye musahharlardır.

     اَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ  Veyahut, Firavunlaşmış maddiyyun gibi, “Kendi kendine oluyorlar, kendi kendini besliyorlar, kendilerine lâzım olan her şeyi yaratıyorlar” mı tahayyül ediyorlar ki, imandan, ubudiyetten istinkâf ederler? Demek, kendilerini birer hâlik zannederler. Halbuki, bir tek şeyin hâlikı, her bir şeyin hâlikı olmak lâzım gelir. Demek, kibir ve gururları onları nihayet derecede ahmaklaştırmış ki, bir sineğe, bir mikroba karşı mağlup bir âciz-i mutlakı, bir Kadîr-i Mutlak zannederler. Madem bu derece akıldan, insaniyetten sukut etmişler; hayvandan, belki cemadattan daha aşağıdırlar. Öyle ise, bunların inkârlarından müteessir olma, bunları dahi bir nev’i muzır hayvan ve pis maddeler sırasına say; bakma, ehemmiyet verme.

     اَمْ خَلَقُوا السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ بَلْ لَا يُوقِنُونَ  Veyahut Hâlikı inkâr eden fikirsiz, sersem muattıla gibi, Allah’ı inkâr mı ediyorlar ki, Kur’an’ı dinlemiyorlar? Öyle ise, semavat ve arzın vücudlarını inkâr etsinler; veyahut “Biz halk ettik” desinler; bütün bütün aklın zıvanasından çıkıp, divaneliğin hezeyanına girsinler. Çünkü, semada, yıldızları kadar; zeminde, çiçekleri kadar berahin-i tevhid görünüyor, okunuyor. Demek, yakîne ve hakka niyetleri yoktur. Yoksa, bir harf kâtipsiz olmaz bildikleri halde, nasıl bir harfinde bir kitap yazılan şu kâinat kitabını, kâtipsiz zannediyorlar? 

     اَمْ عِنْدَهُمْ خَزَٓائِنُ رَبِّكَ   Veyahut, Cenab-ı Hakkın ihtiyarını nefyeden bir kısım hükema-i dâlle gibi ve Berahime gibi, asl-ı nübüvveti mi inkâr ediyorlar; sana iman getirmiyorlar? Öyle ise, bütün mevcudatta görünen ve ihtiyar ve iradeyi gösteren bütün âsar-ı hikmeti ve gayatı ve intizamatı ve semeratı ve âsar-ı rahmet ve inayatı ve bütün enbiyanın bütün mucizatlarını