“Ehwenu’ş şerreyn” 1 , edelateke îzafî/nisbî ye; lê belê ez bi kemala telehhuf 2 diqêrim ku: Gava fikra tolhildanê wergeriya şiddetê û ket nava me û bêtecrûbetiya ku heyecanan çê dike, fermanan li ser me bêhtir şidand û kir ku giranbuha bibe. Xwe, bi awayekî demborî,weke tarîtiyekê bi ser me de berda. Bawer bikin dê bi paş ve vekişe.
P- Çima makîneya rêveberiyê, bi awayekî xweşik naxebite?
B- Ji ber ku ew merivên ku tecrube, xîretkêşî, nûra dil û nûra fikrê di bingeha xwe de dicivînin, têra wezîfeyan nakin. Bi hin ehlê xîretkêşî û hemiyetê re, meyla xerakirinê bûye xuy û ew wisa nikarin karê çêkirinê bikin. Îca ehlê tecrube û çêkirinê, ji ber ku dereceyekê meyla wan li ser îstîbdada kevn e, qabiliyeta wan, ji ya nû re tune ye. Nexwe ji me re nesleke nû lazim e. Ez, ji dil û can vê dibêjim. Heke meşweret,bi qasî tiliyekê ji şerîetê veqete û dûr bikeve, rewşa berê jixwe sed erşî veqetiyaye.
P- Çima?
B- Ba, dikare têlekî zirav bi her aliyî ve bibe û biêne; lê belê heblulmetîn(benê ku naqete) û urwetulwusqa(qulpa ku naqete/naqurufe) ku bi kombûn û hevgirtinê pêk tên, çi tişt jî lê bikevin naheje. Komîserhevbûna(îttîfaqa) ummetê, ji şerîetê re delîlekî zaf qewî ye. Raya cumhur jî, di şerîetê de asasek e. Ku muctehîd gişt, li ser heman dîtinê bibin hemfikir, ji şerîetê re muteber û muhterem e. Ha, binihêrin: Bi hatina bayê Ermeniyan, an wesweseya wehmê dikaribû vîna padîşahên berê,ji ser menfeeta milletê biziviranda. Wî padîşahî jî, ji sukûtê(sukûtaErmenî, biyanî û wesweseya wehmê) re, mîna ruşweteke manewî, gelek hukmên şerîetê feda dikir. A niha derî vebû. -Lê belê temamê wê pergala ku dê piştî çendakî din were dîtin- sê sed komên xwedî ray/deng muteqabilî û fikrên muxtelîf, ji bilî heq û meslehetê, bi tu tiştî re lihev nakin an jî bê deng namînin. Îca heq û meslehet, di şerîetê de asasin; lê belê li gor qaîdeyê şer’î yê ku dibêje:
إِنَّ الضَّرُورَاتِ تُبِيحُ الْمَحْظُورَاتِ
tiştên ku em heram dizanin, carcaran ji ber mecbûriyetê wacib dibe.Mesela tiliya ku teaffun 3 bûye tê jêkirin da ku dest neyê jêkirin û ji jêkirinê bifilite. Gava selameta gel, bi fe-dabûna heyata me ve girêdahî be û li ser fedabûna heyata me be, divê danepaşî neyê kirin, çawan ku
