muhabbetten nifak kokusu geliyordu. Lâkin şimdi âlemde bir inkılâb-ı acib-i medenî ve dünyevîdir. Bütün ezhanı zabt ve bütün ukulü meşgul eden nokta-i medeniyet ve terakki ve dünyadır. Zaten onların ekserisi dinlerine o kadar mukayyed değildirler. Binaenaleyh, onlarla dost olmamız, medeniyet ve terakkilerini istihsan ile iktibas etmektir. Ve her saadet-i dünyeviyenin esası olan asayişi muhafazadır. İşte şu dostluk kat’iyen nehy-i Kur’anîde dahil değildir.

   S— Bir kısım Jöntürk der: “Demeyin Hristiyanlara ‘hey kâfir!’ Zira ehl-i kitaptırlar” Neden kâfir olana kâfir demeyeceğiz?

   C— Kör adama “hey kör!” demediğiniz gibi... Çünkü eziyettir. Eziyetten nehy var.  مَنْ اَذٰى ذِمِّيًّا  ilâ ahir.

   Saniyen: Kâfirin iki manası vardır:

   Birisi ve en mütebadiri; dinsiz ve münkir-i Sâni demektir. Şu mana ile ehl-i kitaba ıtlak etmeğe hakkımız yoktur.

   İkincisi; Peygamberimizi (a.s.m.) ve İslâmiyeti münkir demektir. Şu mana ile onlara ıtlak etmek hakkımızdır. Onlar dahi razıdırlar. Lâkin örfen evvelki mananın tebadüründen bir kelime-i tahkir ve eziyet olmuştur.

   Hem de daire-i itikadı, daire-i muamelâta karıştırmağa mecburiyet yoktur. Kabildir, o kısım Jöntürklerin muradı bu olsun.

   S— Çok fena şeyleri işitiyoruz. Bahusus gayr-i müslimler de güya bir İslâm kızını almışlar, filân yerde böyle olmuş, diğer yerde şöyle olmuş. Olmuş, olmuş, olmuş,  ilââhir...

   C— Evet, maatteessüf daha yeni ve bulanık bir devlette ve cahil ve perişan bir millette, şöyle fena ve pis şeylerin vukuu zaruri gibidir. Eskide daha berbadı vardı. Fakat şimdi görünüyor. Bir derd görünürse, devâsı âsandır. Hem de büyük işlerde yalnız kusurları görmek cerbezelik ile aldanır ve aldatır. Cerbezenin şe’ni, bir seyyieyi sünbüllendirerek hasenata galib etmektir.