mütecessid bir nurdur, sermedî bir cesedle.

   O da besmele gibi, ona hâcet ânidir, havâ-yı nesîmi gibi hayatî bir havaya.

   Madem Kur’an ki haktır, hem nuranî hakikat; hakikat massedilmez,

   belki verir bir ziya, hem de hazm olunmaz, isal eder şifaya.

   Bir İnsanla ^(Haşiye)   Bir Şeytanın Bir Meselede Mücadeleleri

   Bir zaman bir şeytan, o hasm-ı bîaman, vesveseye bindi,

   çağırdı meydana zînisyan bir insan; başladı cidal, imtihan.

   Müvesvis dedi ki: Kur’anı dinlersen, bîtarafane bak,

   sonra da i’cazı nerededir tahkik et. Cevaben dedi insan:

   Ey mel’un! Bîtarafane düşünmek ise, muvakkat bir dinsizlik olur,

   iltizamı kırar; iltizam imanın lâzımı. Döndü yine şeytan, dedi:

   Farzet ki beşerin sözüymüş, o nazarla bir bak.

   Belâgatı nasıldır? Tahkik de böyledir. Yine o insan, dedi:

   Ey racîm! Bîtarafane düşünmek başka, aksini, nakîzini düşünmek

   hem farzetmek büsbütün başka olur her zaman.

   Zira o tevakkuf; bu reddir. O adem-i kabul; bu kabul-u ademdir.

   O dedi: Muhal dahi farz olunur, farazîde müşahat olamaz.

   Döndü yine o insan, dedi: Belâgat mukteza-yı hâle mutabakatıdır kelâmın.

   Halbuki mütekellim, muhatap ve esas-ı maksad

   mutabakatta üç esastır bîgüman.

   Tesirleri azîmdir. En âlî bir noktada olan şu üç esas, dediğin

   bir farz ile, minareden kuyuya indirip, edip tebdil-i mekân;

   en edna bir surette esasat âhere kalb ve tebdil etmektir.