Hem de, bir şimendiferin buhar kazanı delik-melik olsa, perişan, hareketten muattal kalır. Hem de bir tesbihin ipi kırılsa dağılır. Öyle de, bir şahs-ı manevi olan bir milletin kuvvet ve malının havuz ve hazinesini boşaltan başlar; o milleti serseri ve perişan ve mevcudiyetsiz edip, fikr-i milliyetin ipini kesip, parça parça eder. Evet,  حَقِيقَتْ كَتْمْ نَمِى كُنَمْ بَرٰاىِ دِلْ عَامِى چَنْدْ  “Bazı avamın hatırı için hakikatın hatırını kırmayacağım.”

   S— Şu makam, nihayet derecede tafsile değer bir makamdır. Mücmel ve müphem bırakma!..

   C— Zaman-ı sâbık, vahşet ve cehaletinizi istihdam ederek pis bir tarik ve müheyya ettiği planlar ile, bir kısım ehliyetsiz müteşeyyihler hile kuvvetiyle, bir kısım büyükler cebir kuvvetiyle o menba ve o madeni delip, zülâl-i hayatı, kumistan ve şuristan sahrasına akıttılar. Bazı tenbel ve cerrarlar yeşillendi. Hatta onlar servet-i dünyadan tenfir yolunda pençesini küçük bir “sayd”a atan biçarelerin hassas ve zaif damarlarını tutarlar idi. Tâ pençeleri o sayddan açılsın, onlar o avı kaçırsınlar. Evet her milletin –o milletin menfaati için– bir miktar malıyla fedakârlık edip bir sehaveti vardır. İşte bizdeki sehavet-i milliye sû-i istimâl edildi. Başka milletin sehavet-i milliyesi zeyn-âb gibi içine girer, milletin cevfinde hazine tutar. Ulûm ve maarif, altına su verir. Hem de zaman-ı sâbıkda bir kısım büyükler namus-u milleti muhafaza eden cesaret-i milliyeyi sû-i istimâl edip, zemin-i ihtilaf olan kumistana atıp kaybettiler. Her biri o kuvvetin bir zarfını başkasının boynuna vurup kırdılar ve kırıldı. Ve hatta beş yüz bin kahraman ile namus-u milleti muhafaza etmeye müstaid olan bir kuvvet-i azimeyi mâbeynlerinde sarf edip ihtilâfat zemininde mahvettiklerinde, kendilerini terbiyeye müstahak ederlerdi. Eğer meşrutiyetten istifade edip, o delikleri kapatıp veya zeyn-âb suretine çevirseniz, o kıymetdar kuvveti harice sarf etmek için devletimizin eline verseniz; bahasından merhamet, adalet ve medeniyeti kazanacaksınız.